Zasada „Sola fide” w relacji do prawa
Przy omawianiu zasady „Sola Fide” na samym wstępie trzeba zaznaczyć iż podejmuje ona kwestię usprawiedliwienia. Aby ją dobrze zrozumieć trzeba sięgnąć do tekstów źródłowych, które wyszły spod pióra twórcy Reformacji – Marcina Lutra. W Artykułach Szmalkaldzkich w rozdziale XIII zatytułowanym: „W jaki sposób człowiek zostaje przed Bogiem usprawiedliwiony i o dobrych uczynkach” tak pisze:
1. Co dotąd zawsze i pilnie o usprawiedliwieniu nauczałem, tego w najmniejszej mierze nie mogę zmienić, mianowicie że my — jak to Piotr powiada w Dziejach Apostolskich 15, 9 — przez wiarę otrzymujemy inne, nowe i czyste serce i że Bóg przez wzgląd na Chrystusa, naszego pośrednika, uznaje nas za sprawiedliwych i świętych. A chociaż grzech w ciele nie jest jeszcze całkiem zniesiony i umarły, jednak Bóg nie chce nam go zaliczać ani pamiętać.
2. Za tą wiarą, za tym odnowieniem serca i za odpuszczeniem grzechów idą dobre
uczynki. A co w nich jest jeszcze skalane i niedoskonałe, to nie zostaje
poczytane za grzech i za brak, i to również przez wzgląd na Chrystusa, i w ten
sposób cały człowiek, zarówno w tym, co dotyczy jego osoby, jak i w tym, co
dotyczy jego uczynków, jest sprawiedliwy i zwie się sprawiedliwym i świętym z
czystej łaski i miłosierdzia w Chrystusie nad nami wylanego, rozpostartego i
pomnożonego.
3. Dlatego nie możemy chlubić się z powodu zasług i uczynków, gdy spojrzy się na
nie bez łaski i miłosierdzia, lecz jak jest napisane: „Kto się chlubi, w Panu
niechaj się chlubi" (I Kor. 1,31), to znaczy, że ma łaskawego Boga. rak bowiem
wszystko dobrze się układa.
4. Mówimy oprócz tego, że „gdzie nie następują dobre uczynki, tam wiara jest fałszywa, a nie prawdziwa".
Jeszcze bardziej dokładną wykładnię interesującej nas zasady znajdujemy w tzw. „Formule zgody” w rozdziale III „O sprawiedliwości wiary przed Bogiem”
"Formuła Zgody" swój ostateczny kształt przybrała w 1577 r. podczas konwentu teologicznego w Bergen k/Magdeburga, a wcześniej w Torgawie (1576). Była efektem długoletnich tendencji unifikacyjnych w luteranizmie po śmierci ks. dr. Marcina Lutra. Za jej głównego architekta uważa się Jakuba Andreä, ale zwraca się także uwagę na Marcina Chemnitza czy Dawida Chytraeusa. "Formuła" wchodzi w skład "Księgi Zgody" i jest uznawana w Kościele Ewangelicko-Augsburskim (Luterańskim) za jedną z ksiąg symbolicznych (wyznaniowych).
Istota sporu
Jednomyślną zgodnością naucza się w naszych kościołach według normy Słowa Bożego i treści Wyznania augsburskiego, iż my, bardzo nędzni grzesznicy, jesteśmy usprawiedliwieni i zbawieni przed Bogiem jedynie przez wiarę w Chrystusa i że sam Chrystus jest naszą sprawiedliwością. (…)
II Przeto wierzymy, nauczamy i wyznajemy, że taka jest nasza sprawiedliwość przed Bogiem, iż Pan odpuszcza nam grzechy z wielkiej łaski, bez żadnego względu na nasze poprzednie, teraźniejsze i przyszłe uczynki, bez godności i zasługi. Bóg bowiem daruje i policzy nam sprawiedliwość posłuszeństwa Chrystusa, dla której to sprawiedliwości jesteśmy u Boga przyjmowani dla łaski i uznani za sprawiedliwych.
III Wierzymy, nauczamy i wyznajemy również, iż wiara jest środkiem i narzędziem, przez które przywłaszczamy sobie Chrystusa Zbawiciela, i w Chrystusie ową sprawiedliwość, która może ostać się przed sądem Bożym. Przez Chrystusa bowiem taka wiara jest nam poczytana za sprawiedliwość (Rz 4,5).
IV Następnie wierzymy, nauczamy i wyznajemy, iż taka usprawiedliwiająca wiara nie jest zwyczajną znajomością historii o Chrystusie, lecz jest niezmiernym darem Boga, dzięki któremu poznajemy właściwie w Słowie Ewangelii Chrystusa naszego Odkupiciela i ufamy Jemu, że jedynie dla Jego posłuszeństwa, z łaski mamy odpuszczenie grzechów i jesteśmy uznani przed Bogiem Ojcem za świętych i sprawiedliwych i dostępujemy wiecznego zbawienia. (…)
VII Wierzymy, nauczamy i wyznajemy, iż dla zachowania czystej nauki o sprawiedliwości wiary przed Bogiem jest konieczne, by jak najuważniej przestrzegano particulae exclusivae (którymi apostoł Paweł całkowicie oddziela zasługę Chrystusa od naszych uczynków, przypisując chwałę wyłącznie Bogu, jak Paweł pisze: "Z łaski, darmo, bez zasługi, bez zakonu, bez uczynków i nie z uczynków" (Ga 2,16). Wszystkie wyrażają to samo: "Tylko przez wiarę w Chrystusa jesteśmy usprawiedliwieni i zbawieni" (Ef 2,8; Rz 1,17; 3,24; 4,3 nn; Ga 3,11; Hbr 11).
Jak widać z powyższych tekstów źródłowych obiektywny akt odkupienia odnosi skutek w życiu jednostki dopiero po przyswojeniu jego owoców przez szczerą, ufną wiarę - opamiętującego się ze zła moralnego - człowieka. Tylko wiara (Sola Fide) jest sposobem pochwycenia Bożej oferty, wejściówką do kręgu ocalonych. Tylko wiara jest przeto sposobem przyswojenia zbawienia, które - jak widać - jest wyłącznie czynem Boga a nie naszym. Przez wiarę będącą ufnością pokładaną w Zbawicielu przyswajamy Bożą moc zbawczą. Ta moc przynosi nam, niegodnym, sprawiedliwość Chrystusową, Jego nowe życie, które jest silniejsze niż śmierć, dowodem czego jest Chrystusowe zmartwychwstanie. Bóg jest bowiem zwycięzcą wszelkich przeciwności, pogromcą wszelkich naszych dolegliwości. I choć nadal - przez wzgląd na ogólny interes ludzkości - bytujemy w poddanej znikomości doczesności, to jednak ludzie ufający Chrystusowi odkrywają w sobie nowe życie i okryci są sprawiedliwością Jezusa. Z jednej strony nadal są grzesznikami, z drugiej jednak odnajdują w sobie oznaki nowości życia z Bogiem (simul iustus et peccator - jednocześnie usprawiedliwiony i grzesznik), który daje nam pewność teraźniejszego i przyszłego wybawienia. Stan ten będzie trwał, aż Bóg doprowadzi dzieje świata do celu[1].
Biblia wyraźnie głosi, że to z wiary człowiek zostaje usprawiedliwiony:
Usprawiedliwieni tedy z wiary, pokój mamy z Bogiem przez Pana naszego, Jezusa Chrystusa [Rz 5,1].
W taki sam sposób Abraham uwierzył Bogu i to mu poczytano za sprawiedliwość [Ga 3,6].
...[abym] znalazł się w Nim – nie mając mojej sprawiedliwości, pochodzącej z Prawa, lecz Bożą sprawiedliwość, otrzymaną przez wiarę w Chrystusa, sprawiedliwość pochodzącą od Boga, opartą na wierze [Flp 3,9].
Reformatorzy trzymali się tej biblijnej zasady, sprzeciwiając się mistycyzmowi Rzymu i reprezentowanej przez Rzym praktyce dochodzenia do jedności z Bogiem przez kontemplację, spowiedź publiczną i prywatną, samooczyszczenie, posty i inne uczynki.
Z tego co powiedziano powyżej jasno wynika, że protestancka zasada Sola Fide zasadza się i jest ściśle powiązana z zasadą Sola Scriptura.
Przez sola Scriptura protestanci rozumieją, że tylko Pismo jest podstawowym i ostatecznym źródłem wszelkiej doktryny i praktyki (wiary i moralności). Przez pojęcie sola Scriptura należy rozumieć następujące rzeczy. Po pierwsze, Biblia jest bezpośrednim objawieniem od Boga. Stąd Biblia posiada boski autorytet - to co Biblia mówi Bóg mówi.
Po drugie, Biblia jest wystarczająca, zawiera wszystko co jest potrzebne do wiary i pobożności. Dla protestantów "sola Scriptura" oznacza, że "tylko Biblia" jest ostatecznym autorytetem dla naszej wiary.
Po trzecie, Pismo św. nie tylko jest wystarczające, ale także posiada ostateczny autorytet. Jest ostateczną instancją do której możemy się odwołać we wszelkich sprawach doktrynalnych i moralnych. Bez względu na to, jak dobrym byłoby ich słuchać, wszyscy Ojcowie kościoła, papieże i sobory są omylne - tylko Biblia jest nieomylna.
Po czwarte, Biblia jest zrozumiała (jasna). Zrozumiałość Pisma św. nie znaczy, że wszystko w Biblii jest doskonale jasne, lecz raczej, że jest tak odnośnie zasadniczych nauk. Innymi słowy: główne kwestie w Biblii są proste, a proste kwestie są kwestiami głównymi. Nie znaczy to, jak katolicy często zakładają, że protestanci nie korzystają z żadnej pomocy Ojców Kościoła, czy wczesnych soborów. W rzeczy samej, protestanci uznają wielkie teologiczne i chrystologiczne obwieszczenia pierwszych czterech soborów. Więcej, protestanci odnoszą się z wielkim szacunkiem do nauczania pierwszych Ojców, chociaż w oczywisty sposób nie wierzą w ich nieomylność. Tak więc, nie można powiedzieć, tradycja chrześcijańska jest bezużyteczna czy niepotrzebna, jej znaczenie jednak jest sprawą drugorzędną.
Po piąte, Biblia interpretuje Biblię. Jest to tzw. zasada analogii wiary. Kiedy mamy trudności ze zrozumieniem trudniejszych i mniej oczywistych fragmentów Pisma, kierujemy się do innych jego fragmentów. Gdyż najlepszą interpretacją Biblii jest sama Biblia. Używamy więc bardziej oczywistych fragmentów Pisma św. aby poprzez nie interpretować fragmenty mniej oczywiste.